W trakcie leczenia głębokiego niedosłuchu z wykorzystaniem systemów implantów ślimakowych stosowane były do tej pory wyłącznie psychofizyczne badania właściwości słuchu elektrycznego. Na ich podstawie, a więc na podstawie subiektywnej reakcji pacjenta, prowadzone było ustawienie procesora mowy. Procesor mowy, będący zewnętrzną częścią systemu implantu ślimakowego, przetwarza dźwięki na impulsy elektryczne stymulujące nerw słuchowy. Przetworzone sygnały są następnie przesyłane za pośrednictwem fal radiowych do implantu. Ustawienie procesora nazywane często programowaniem polega na dobieraniu parametrów impulsów elektrycznych stymulujących nerw słuchowy tak, aby powodowały one pożądane wrażenia słuchowe. Proces ten pełni kluczową rolę w opiece nad pacjentem implantowanym, mając decydujący wpływ na możliwości słuchowe pacjenta, w tym poziom rozumienia mowy. Poszerzenie kryteriów kwalifikacyjnych do stosowania systemów implantów ślimakowych, a zwłaszcza włączenie do programu implantowania małych dzieci już od pierwszego roku życia, spowodowało zwiększenie zainteresowania metodami obiektywnymi, nie wymagającymi współpracy pacjenta.
Co to są metody obiektywne?
Metody obiektywne polegają na rejestracji określonych sygnałów pochodzących z ciała ludzkiego, których charakterystyka ma znaczenie diagnostyczne. Przykładem może być badanie EKG, czyli rejestracja sygnału elektrycznego wytwarzanego przez bijące serce. Na podstawie zapisu sygnału EKG możliwa jest ocena funkcjonowania mięśnia sercowego. Wracając do słuchu, stosowanymi powszechnie metodami obiektywnymi są między innymi rejestracja wywołanych potencjałów z pnia mózgu (ABR) oraz tzw. audiometria impedancyjna obejmująca tympanometrię oraz rejestrację odruchu mięśnia strzemiączkowego. Metody te dotyczyły do tej pory jedynie słuchu akustycznego, czyli słuchu pacjentów bez implantu. Obie metody próbowano od pewnego czasu tak zmodyfikować, aby można je było użyć w przypadku słuchu elektrycznego, czyli słyszenia w implancie. Okazuje się, że szczególnie przydatne dla pacjentów implantowanych może być odpowiednio dostosowane do słuchu elektrycznego badanie odruchu mięśnia strzemiączkowego.
Co to jest odruch mięśnia strzemiączkowego?
Odruch mięśnia strzemiączkowego występujący w uchu prawidłowo funkcjonującym jest odruchem obronnym ucha wewnętrznego przed dźwiękami o dużym natężeniu. Pod wpływem silnego bodźca akustycznego dochodzi do skurczu włókien mięśniowych i usztywnienia kosteczek słuchowych, a tym samym usztywnienia błony bębenkowej. Fale dźwiękowe uderzające w usztywnioną błonę bębenkową w większym stopniu zostają od niej odbite i w ten sposób dźwięk docierający do ucha wewnętrznego zostaje osłabiony. Odruch mięśnia strzemiączkowego występuje symetrycznie w obu uszach, również przy jednostronnym podaniu bodźca. W przypadkach niedosłuchów odruch ten nie występuje.
Co to jest elektrycznie wywołany odruch mięśnia strzemiączkowego?
Pacjenci kwalifikowani do wszczepienia implantu ślimakowego posiadają głęboki niedosłuch, co powoduje, że odruch mięśnia strzemiączkowego u nich nie występuje. Okazuje się, że po aktywacji implantu pod wpływem stymulacji elektrycznej odruch ten pojawia się. Dowodzi to, że implant ślimakowy w dużym stopniu zastępuje uszkodzone ucho wewnętrzne, umożliwiając percepcję dźwięku poprzez wznowienie lub pojawienie się mechanizmów fizjologicznych nie występujących z powodu niedosłuchu. Skurcz mięśnia strzemiączkowego wywołany bodźcem elektrycznym towarzyszyć będzie percepcji głośnego dźwięku.
Metoda obiektywnego badania słuchu elektrycznego opracowana w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu
W Polsce obiektywne metody badania słuchu elektrycznego za pomocą rejestracji odruchu strzemiączkowego wywołanego bodźcem elektrycznym nie były dotychczas stosowane. Wyniki badań naukowych prowadzonych obecnie w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu potwierdzają dużą przydatność pomiarów odruchu strzemiączkowego. Pomiary te mogą być prowadzone w trakcie operacji lub po aktywacji implantu.
Śródoperacyjna rejestracja elektrycznie wywołanego odruchu mięśnia strzemiączkowego polega na stymulacji elektrycznej poprzez wybraną elektrodę implantu i obserwacji mikroskopowej w polu operacyjnym skurczu mięśnia strzemiączkowego. Informacje pochodzące ze śródoperacyjnej rejestracji dają możliwość sprawdzenia, już w trakcie operacji, poprawności działania systemu implantu oraz poprawności umieszczenia elektrod w ślimaku. Mogą także dostarczyć wstępnych wskazówek potrzebnych do pierwszego podłączenia i dopasowania systemu implantu ślimakowego. Jest to szczególnie cenne w przypadku dzieci nie słyszących od urodzenia oraz pacjentów posiadających ograniczoną zdolność komunikacji.
Rejestracja prowadzona w okresie pooperacyjnym wymaga stworzenia stanowiska pomiarowego. Wykonywana jest przy użyciu urządzenia zwanego mostkiem impedancyjnym. W trakcie badania wyznaczane są progi odruchu mięśnia strzemiączkowego wyrażane przez wartości prądu stymulacji, przy którym odruch zanika. Na podstawie zmierzonych progów odruchu określa się parametry impulsów elektrycznych stymulujących nerw słuchowy. Prowadzi to do usprawnienia procesu ustawienia procesora mowy, a tym samym stanowi szanse na uzyskanie większych korzyści płynących ze stosowania implantu.
Osiągnięte wyniki prac badawczych przedstawiono na licznych konferencjach naukowych, między innymi na Europejskim Sympozjum dotyczącym implantów ślimakowych u dzieci w Las Palmas de Gran Canaria. Rejestrację odruchu mięśnia strzemiączkowego zastosowano ostatnio w praktyce klinicznej. Wprowadzenie tak nowatorskich metod było możliwe dzięki temu, że Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu dysponuje odpowiednim doświadczeniem w dziedzinie badań elektrofizjologicznych narządu słuchu oraz materiałem klinicznym w postaci kilkuset pacjentów implantowanych dotychczas w Klinice Chorób Uszu. Ponadto współpraca międzynarodowa z czołowymi ośrodkami klinicznymi na świecie umożliwia szeroką wymianę doświadczeń klinicznych oraz dostęp do najnowszych, niepublikowanych opracowań naukowych.